Cần làm gì để nâng cao tinh thần trách nhiệm?

Trong xã hội, hiện đang có một bộ phận thường có xu hướng né tránh trách nhiệm cá nhân. Trong công việc, nhiều khi họ chưa thực sự tích cực và năng động dẫn đến hiệu quả không cao, lãng phí thời gian. Khi đề cập đến vấn đề trách nhiệm của cán bộ đảng biên, trong văn kiện Hội nghị thứ 4 Ban chấp hành trung ương khóa XI, Đảng ta đã chỉ rõ: Nguyên tắc “tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách” trên thực tế ở nhiều nơi rơi vào hình thức do không xác định rõ cơ chế trách nhiệm, mối quan hệ giưã tập thể và cá nhân; khi sai sót, khuyết điểm không ai chịu trách nhiệm. Do vậy, vừa có hiện tượng dựa dẫm vào tập thể. Không rõ trách nhiệm cá nhân, vừa không khuyến khích người đứng đầu có nhiệt tình, tâm huyết, dám nghĩ, dám làm; tạo kẽ hở cho cách làm việc tắc trách, trì trệ, lạm dụng hoặc lạm quyền lực một cách tinh vi để mưu cầu lợi ích cá nhân” Có thể nói, ở nước ta hiện nay, trách nhiệm cá nhân của con người đối với xã hội đang là một trong những vấn đề rất đáng được quan tâm. Nhiều biểu hiện thiếu trách nhiệm, vô trách nhiệm gây tổn hại đến lợi ích của cộng đồng và xã hội đã, đang ngày càng trở nên nghiêm trọng. Chính vì vậy, Đảng và nhà nước Việt Nam, trong khi quan tâm đến việc thực hiện dân chủ, tức quan tâm đảm bảo quyền tự do của con người, cũng đồng thời chú trọng đến nghĩa vụ của con người với tư cách công dân và đòi hỏi cao ở họ trách nhiệm cá nhân đối với xã hội. Theo Sartre, chủ nghĩa hiện sinh khuyến khích mỗi con người hành động, bởi số phận của mỗi con người nằm trong tay của chính mình và con người không thể tồn tại bằng cách nào khác hơn là phải hành động. Do đó, con người phải tự quyết định lựa chọn cho chính bản thân mình một cách sống nhất định; đồng thời, qua đó tự đưa ra bản thiết kế cho cuộc đời mình và tạo ra chính bản thân mình. Khi đưa ra các quyết định và dấn thân vào cuộc sống xã hội, con người có xu hướng thực thi những dự định và khát vọng của bản thân để xứng đáng với chính mình theo sự lựa chọn của mình, mà không phụ thuộc vào bất cứ một áp lực bên ngoài nào. Con người không thể rập khuôn hay tuân theo một cách máy móc những giá trị định sẵn và cũng không thể dựa vào người khác; bởi lẽ, con người được tự do lựa chọn, tự do hành động theo sự lựa chọn của mình và do vậy, con người phải tự chịu trách nhiệm về chính sự lựa chọn cũng như hành động của mình. Con người không là gì khác ngoài cái tự bản thân mình làm thành chính mình. Con người sẽ là cái mà nó dự định trở thành. Tự do hoàn toàn thuộc về con người. Nhờ có tự do, con người có khả năng tự chọn lựa các tình huống và đưa ra các quyết định phù hợp. Theo đó, một khi đã tự quyết định, con người không thể đổ lỗi cho hoàn cảnh, cho môi trường sống hay cho bất kỳ ai. Họ phải hoàn toàn tự chịu trách nhiệm về các quyết định của mình. Với quan niệm cho rằng “không trung thực là sự xuyên tạc tình hình thực tế định hướng chống lại các lý tưởng về tự do. Hèn nhát, không có ý chí vượt lên hoàn cảnh là sự che dấu tự do nhờ dựa vào hoàn cảnh” , đạo đức học hiện sinh nói chung hay đạo đức học của Sartre phê phán những người né tránh trách nhiệm cá nhân của mình bằng cách đổ lỗi do hoàn cảnh khách quan và điều kiện sống, do sự thúc ép của gia đình, nhà trường hay những ảnh hưởng của bạn bè và xã hội. Nếu sự lựa chọn của mỗi cá nhân phù hợp với các giá trị, chuẩn mực đạo đức xã hội, đáp ứng được lợi ích xã hội, thì đạo đức học hiện sinh cũng có vai trò tích cực nhất định, vì nó khích lệ con người tự do lựa chọn, tự do sáng tạo những giá trị đạo đức nếu phù hợp với các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc và phát huy được tính độc lập, tính tự chủ, tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm của mỗi cá nhân trong mọi tình huống, trách nhiệm thói vô trách nhiệm, hoặc thói dựa dẫm, trông chờ vào người khác. Việc giáo dục quần chúng nhân dân nhận thức rõ trách nhiệm và dám nhận trách nhiệm cá nhân về quyết định, hành động của mình, không đổ lỗi cho hoàn cảnh khách quan, cho người khác,.. là hết sức quan trọng và cần thiết. Việc quan tâm thực hiện quyền tự do dân chủ của con người trong xã hội không tách rời việc chú trọng thực hiện trách nhiệm cá nhân của mỗi người. Chỉ có như vậy, con người mới dám làm, mới dám sáng tạo và dám chịu trách nhiệm về những suy nghĩ, nhận thức cũng như hành động thực tiễn của bản thân mình, nhờ đó sẽ phát huy mạnh mẽ tính tích cực của nhân tố chủ quan, nâng cao hiệu quả công việc. Xu hướng này phù hợp với Việt Nam trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế hiện nay nhằm xây dựng một xã hội giàu mạnh, dân chủ và văn minh. Trong việc giáo dục đạo đức cho con người nói chung và cho thanh niên, sinh viên nói riêng, chúng ta cần giúp đỡ họ nhận thức rõ trách nhiệm cá nhân của họ đối với chính bản thân mình và xã hội, tránh rơi vào lối sống ảo…theo tinh thần của đạo đức học hiện sinh, thanh niên, sinh viên cần ý thức được rằng, họ chính là những người làm chủ cuộc đời mình, quyết định cuộc sống tương lai của bản thân mình, họ không những phải tự chịu trách nhiệm với chính mình, mà quan trọng hơn – còn phải có trách nhiệm đối với những người khác, với mọi người, với xã hội và với tương lai của dân tộc, của đất nước.