Nền giáo dục đặt con người trong cuộc sống, không phải bằng lẽ sinh tồn và tính lý tưởng

Mở đầu cho cuốn sách “Giáo dục & ý nghĩa cuộc sống”, các bạn sẽ bắt gặp một hình dung quen thuộc mà chúng ta thấy trong những bức tranh phê phán nền giáo dục phổ thông và đại chúng, đó là sự lặp đi lặp lại theo khuôn mẫu. Krishnamurti, cũng như Osho và nhiều nhà giáo dục tự do khác đều chung một nhận định rằng lối giáo dục truyền thống ấy là nền giáo dục hướng tới “tìm kiếm cảm giác an toàn” và “càng ít phải suy nghĩ càng tốt”, hay nói chính xác hơn đó là nền giáo dục đòi hỏi sự tuân phục, và theo Krishnamurti, “thái độ tuân phục dẫn đến sự xoàng xĩnh”.

Con người mà Krishnamurti hướng tới, đó là “kiên trì giữ thái độ nghiêm túc, sẵn sàng truy vấn các vấn đề của con người một cách không thành kiến, không thiên lệch. Đa số, con người không thể hiện rõ ràng rằng họ phản kháng lại tình trạng hay thỏa nguyện. Nhưng dù là phản kháng cực đoan (thường có màu sắc bạo lực) hay thỏa nguyện, Krishnamurti đều cho rằng cả hai thái cực đều không đưa con người thoát khỏi các khuôn mẫu.

Tìm hiểu thêm về nền tảng của hệ thống giáo dục phổ thông:

Nếu sự dễ dãi và thỏa hiệp khiến tinh thần phản kháng vốn là động lực để thúc đẩy xã hội tiêu tan, thì sự phản kháng bạo lực lại đưa chúng ta rơi vào những ảo tưởng mới. Sự phản kháng bằng bạo lực đến từ phản ứng thiếu hiểu biết, nhằm chống lại hiện thực đang diễn ra.

Ông lập luận:

Krishnamurti đề xuất hình thức phản kháng bằng trí tuệ, một sự phản kháng không mang tính chất phản ứng, mà bằng khả năng tự nhận thức “thông qua tự quan sát tư tưởng và cảm nhận của chính mình”. Người chỉ dẫn đích thực cho chúng ta chính là cuộc sống.

Nền giáo dục dạy chúng ta có công việc tốt hơn, có nhiều kỹ năng để thống trị người khác hơn, với Krishnamurti đó là cuộc sống hời hợt và trống rỗng. Nền giáo dục tôi luyện chúng ta thành những học giả “chúi mũi vào sách vở” hay những chuyên gia “nghiện ngập mớ kiến thức không mấy cần thiết”, theo Krishnamurti chính là “góp phần vào sự suy vong và khốn cùng của thế giới”.

Do đó, nền giáo dục mà Krishnamurti đề xướng là một hệ thống “hướng tới tổng thể hài hòa được tạo thành từ nhiều khía cạnh khác nhau”. Nền giáo dục ấy, “không đào tạo tâm trí”, vì việc ấy biến tâm trí trở thành một thứ hiệu quả chứ không giúp nó trở nên toàn vẹn. Tâm trí hiệu quả là sản phẩm của hệ thống giáo dục hướng tới công nghiệp hóa, hiện đại hóa – một cỗ máy đua tranh tàn bạo và chỉ mang đến sự hủy diệt. Nên giáo dục ấy thúc đẩy những con người không lệ thuộc vào các khuôn mẫu để “nhận biết cái bản chất, cái vốn đang tồn tại.”

Nhưng điều đó không có nghĩa là Krishnamurti phủ nhận sự tồn tại của kiến thức hay khoa học công nghệ. Ngược lại, ông tin rằng, đặt sự trau dồi các phương thức hiệu quả trong mục tiêu “giúp con người trải nghiệm toàn bộ diễn trình của đời sống” thì sẽ đưa những phương thức ấy về đúng vị trí tương xứng trong cuộc sống.

Krishnamurti không coi nền giáo dục ông đề xuất là một nền giáo dục lý tưởng hướng tới một xã hội hoàn hảo. Tính tổng thể và sự hoàn hảo khác xa nhau. Trong tổng thể có sự khác biệt và đa chiều, hoàn hảo thì không. Hoàn hảo mang tính chất mô hình, khuôn mẫu, mà Krishnamurti đã chỉ ra sự hạn hẹp của chủ nghĩa lý tưởng:

Một nền giáo dục đúng đắn không còn cố biến mọi người thành thứ “Họ nên là”, mà tạo mọi điều kiện để giúp các cá nhân trong đó “hiểu về chính mình”. Đó là một nền giáo dục không bị các động cơ chính trị thúc đẩy. Các lý tưởng không bao giờ cho phép sự tồn tại của nền giáo dục giúp con người “hiểu về chính mình” bởi vì đó là cản trở cho sự phát triển của lý tưởng.

Bằng cách giúp những đứa trẻ “hiểu về chính mình”, những giá trị mới sẽ được tạo dựng. Khi những đứa trẻ bị gò ép theo mô hình cũ thì sẽ không có gì mới được tạo ra bởi những đứa trẻ chỉ lặp lại khuôn mẫu mà chúng được học. Dù là phụ huynh hay các nhà giáo dục, các thầy cố giáo, chừng nào còn áp đặt các khuôn mẫu lý tưởng lên những đứa trẻ, thì chừng ấy họ không thực sự yêu thương đứa trẻ, mà chỉ cố gắng phóng chiếu và áp đặt mọi tham vọng của mình lên thế hệ tương lai. Trong tính khuôn mẫu của lý tưởng, tình thương yêu không tồn tại, và đó là mầm mống của những tổn thương tinh thần.

Hà Thủy Nguyên

Bài đầy đủ:

Click và để xem