Đánh giá về các chế độ dinh dưỡng phổ biến hiện nay?

Câu hỏi của bạn ngắn gọn, nhưng để trả lời thật ngọn ngành không dễ chút nào, nhất là còn nhiều điều để tranh luận. Tôi chỉ nói ngắn gọn.

1- Thực dưỡng (macrobiotics), có nhiều xu hướng về thực dưỡng. Tuy nhiên, nếu loại bỏ yếu tố tinh thần, chỉ thuần là thực phẩm, thì tôi hiểu thực dưỡng là một dạng ăn chay gần như tuyệt đối, chỉ dùng thực phẩm có nguồn gốc thực vật (rau củ quả). Nếu có dùng thịt cá trứng sữa, thì dùng rất ít. Ngũ cốc thuộc loại nguyên hạt (whole food), chẳng hạn, gạo còn nguyên cám.

Về khoa học, thì các loại thực phẩm này được xem là lành mạnh, nhưng lại có thể đưa đến vấn đề thiếu dinh dưỡng nếu ăn không đúng cách (xem link bài “ Đầu năm nói chuyện ăn chay - )

Nếu ăn uống cân bằng, hiểu là đủ chất (đạm, béo, tinh bột, vitamin, khoáng….), và đa dạng (nay ăn thứ này, mốt thứ khác) thì vẫn tốt cho sức khỏe. Nhiều nghiên cứu cho thấy, khẩu phần thực dưỡng có liên hệ tới phòng ngừa ung thư. Tôi xin nhấn mạnh, có liên hệ, chứ không phải ăn uống thực dưỡng là phòng ngừa được ung thư. Còn thực dưỡng chữa được ung thư là chuyện rất xa vời, không có bằng chứng khoa học.

2- Chế độ ăn kiêng DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension). Mục đích của chế độ ăn DASH ban đầu là giúp kiểm soát huyết áp, nhưng sau thấy có lợi quá, nên tới tới luôn. Chế độ ăn DASH này được xem là thông thoáng, và hầu như không bị điều tiếng gì.

DASH: Uống nước vừa phải, ăn ít muối, ít đường, ít mỡ, ăn nhiều rau quả củ, ngũ cốc nguyên cám, thịt cá vùa phải. Hạn chế uống soda nước ngọt, không rượu chè, hút thuốc… Đó là kiểu ăn uống mà khoa học thường lai rai khuyến cáo, nếu muốn phòng ngừa, hạn chế tiểu đường tim mạch,…

Tôi thiên về DASH, nhưng làm ơn bỏ chữ “ăn kiêng” đi, nghe tù túng quá, gọi là chế độ ăn DASH là được rồi. (thỉnh thoảng phá rào một chút cũng chẳng sao 😊 )

3- Chế độ ăn KETO (Ketogenic Diet), chế độ ăn này hạn chế tối thiểu ăn chất bột (carb), nhưng ăn nhiều chất béo. Ban đầu y học dùng chế độ ăn KETO để điều trị chứng động kinh ở trẻ (epilepsy), nhưng sau này, quý bà lại áp dụng KETO để giảm béo.

Chế độ KETO hạn chế tối thiểu ăn chất bột (carb), nhưng lại được phép ăn nhiều chất béo. Mấy bà ăn kiêng giảm béo chẳng lạ gì thứ cấm kỵ nhất là bột đường (carbs), chứ không phải chất béo. Hai nguyên liệu chính mà cơ thể dùng để đốt sinh năng lượng là Carbs và chất béo. Nếu carbs không được đốt hết, thì gan chuyển carbs thành mỡ dự trữ ở mô mỡ. . Ít carbs thì cơ thể phải triệt để xài chất béo. Ít carbs thì ít bị chuyển hóa thành mỡ . Ăn kiêng kiểu KETO, chắc chắn sẽ giảm béo đấy.

Nhưng còn sức khỏe thì sao? Nhìn vào thành phần input tiêu chuẩn: 5% carb, 20% protein và 75% chất béo là thấy…lạnh lùng rồi. Rối loạn chuyển hóa là điều chắc chắn. Thiếu carbs là cái não có vấn đề. Carbs vào cơ thể bị chặt thành glucose. Acid béo và glucose đều là chất đốt, đem đến bộ phận nào đốt cũng được, nhưng não đặc biệt chỉ xài glucose để đốt. Thiếu glucose (thiếu carbs) là não hoạt động có vấn đề. Rồi còn biết bao tác dụng phụ do việc ăn uống không cân bằng kiểu ít carb nhiều béo thế này, chứ không riêng gì não.

Ăn kiêng giảm béo mà chỉ nghĩ đến đầu vào (ăn), mà không chịu nghĩ đến đầu ra (tập luyện, vận động) để tiêu năng lượng. Mà ăn đâu chỉ là calo (sinh năng lượng), mà còn cung cấp theo đó những dưỡng chất khác kèm theo thực phẩm chứa carbs. KETO là kiểu ăn kiêng bị giới khoa học phê phán nhiều nhất.

Tóm lại, nếu ăn uống lành mạnh, thì cơ thể sẽ khỏe mạnh hơn, nhưng thực phẩm chỉ là một trong nhiều yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe (lối sống, di truyền, môi trường,…). Quy hết trách nhiệm về sức khỏe cho thực phẩm là không đúng.